روش به کار گرفته شده که حاصل اعتماد به بخش خصوصی بود، هم اینک در حال ثمر دادن است و صنعت روی ایران، شاهد سربرآوردن فاز نخست بزرگ‌ترین کارخانه فرآوری روی در خاورمیانه است. این مجتمع معدنی به زودی وظیفه تامین خوراک صنعت روی ایران را عهده‌دار می‌شود تا جایگزینی برای معدن رو به اتمام انگوران در زنجان شود. معدنی که در آغوش کوهی در جنوب شهرستان مهریز استان یزد واقع شده و گویی با سرسبزی باغ‌های پسته روستاهای مجاور، تزئین شده است. در این مجتمع قرار است طی فاز نخست، کارخانه‌ای با خوراک ورودی سالانه ۲میلیون تنی، کارخانه‌ای با هدف تولید۲۰۰هزار تن کنسانتره روی احداث شود. ساخت این کارخانه اکنون از نیمه راه گذشته به طوری که تا روز پایانی سال ۹۹ به پیشرفت ۵۳درصدی دست یافته است.

نقطه شروع؛ قرارداد

امین صفری، مدیر مجتمع سرب و روی و باریت مهدی‌آباد، به همراه مهندس حمیدرضا حمایت، جانشین مدیریت و مدیر فنی و بهره‌برداری مجتمع، به ذکر فراز و نشیب شروع طرح می‌پردازند که حتی به روزها و ماه‌های پیش از انعقاد قرارداد باز می‌گردد. صفری انگشت تاکید خود را بر نحوه تدوین قرارداد این پروژه سرمایه‌گذاری می‌گذارد و می‌گوید: پس از آنکه ماه‌ها صرف نوشتن بندبند قرارداد شد، مدتی نیز در رفت و آمد با وزارت صنعت، معدن و تجارت و ایمیدرو بودیم. استفاده از تیم خبرگان در امور حقوقی، اجرایی، زیرساخت و … عاملی دیگر شد که قراردادی بدون ابهام و با جزئیاتی بسیار دقیق با سرمایه گذار منعقد شود که شاید پیشتر نمونه‌ای از آن دیده نشده بود.

موضوع قرارداد سرمایه‌گذاری، احداث کارخانه‌هایی برای هدف نهایی تولید ۸۰۰هزار تن کنسانتره روی با عیار ۳۵درصد (یا معادل آن) و ۸۰هزار تن کنسانتره سرب- نقره با عیار ۶۰درصد است. در این قرارداد، سرمایه‌گذار علاوه بر تجهیز؛ آماده‌سازی معدن، استخراج باطله و تامین زیرساخت از جمله آب و برق را عهده‌دار است. بهره‌برداری و فروش محصولات تولیدی نیز در اختیار سرمایه‌گذار قرار داده شده است. اگرچه «روی» ماده اصلی معدن مهدی‌آباد شناخته می‌شود، اما مهدی‌آباد را نمی‌توان تنها محدود به روی کرد. تولید سالانه ۸۰هزار تن کنسانتره سرب- نقره به عنوان محصول جانبی نیز از دیگر ثمرات مجتمع «مهدی‌آباد» خواهد شد. همچنین طی اکتشافات انجام شده، مهدی‌آباد «منبع» قابل توجهی مس (بیش از ۳۰۰ میلیون تن) در دل خود جای داده که پیش‌بینی می‌شود در آینده صنعت مس نیز از آن بهره‌مند شود. استخراج باریت از پیت کنار دست معدن اصلی و همچنین استخراج روی از بخش (سابقا پرعیار) کالامین در قله معدن، از دیگر فعالیت‌های این مجتمع است. محسن حاجی‌قاسمی‌، رئیس معدن، اکتشاف و فرآوری مجتمع و دانش آموخته ممتاز رشته زمین شناسی، توضیحاتی در مسیر دسترسی به نقطه بالادست بخش کالامین (ارتفاع ۲۳۶۳ از سطح دریاهای آزاد) می‌دهد. وی به کوره‌های پخت ماده معدنی اکسیده اشاره می‌کند که همچنان در برابر چشم قرار دارند و روایتگر خاطرات معدنکاری حدود ۷۰ سال پیش هستند. شاید همین قدمت باشد که پیشتر مهدی‌آباد را به عنوان پروژه ای نیمه تمام معرفی کرده بود. به گفته حاجی‌قاسمی، همسایگی دو دوره زمین‌شناسی در ابتدای بخش کالامین از نکات مورد توجه معدن است به طوری که به محض رسیدن به مرز این بخش، دو دوره سازند قدیمی ‌و جدید زمین‌شناسی به صورت شیاری در دل کوه، خودنمایی می‌کند. این بخش نمونه‌ای عینی برای تدریس دوره‌های زمین‌شناسی برای علاقه‌مندان شده است.

ذخیره معدن

معدن روی مهدی‌آباد به سبب میزان ذخیره، به دنیا معرفی شده و به عنوان دومین یا سومین معدن بزرگ روی جهان شناخته می‌شود. اکتشافات نخستین این معدن توسط شرکت صاحب‌نام استرالیایی انجام شده و همین امر توجه جهانی را به خود جلب کرده است. معدن مهدی‌آباد دارای ذخیره (زمین‌شناسی) ۶۶۷ میلیون تنی است که از این میزان ۱۷۰ میلیون تن به عنوان ذخیره قطعی روی شناخته شده که به مدت ۲۰ سال خوراک در اختیار کارخانه‌های فرآوری قرار می‌دهد.

صفری مدیر مجتمع درباره فرآیند انتخاب سرمایه‌گذار می‌گوید: مناقصه سرمایه‌گذاری پروژه فوق به معنای واقعی، جهانی برگزار شد و آگهی آن در آمریکا، آفریقا، اروپا و نقاط دیگر به چاپ رسید. در نهایت، اواخر سال ۹۵ کنسرسیومی‌ از شرکت‌های ایرانی (پیشگامان صنعت سرب و روی مهدی‌آباد) به عنوان برنده این طرح شناخته شد و پروژه‌ای به ارزش تقریبی یک میلیارد دلار را در اختیار گرفت. قرارداد این طرح، در واپسین روزهای همان سال، طی مراسمی ‌رسمی ‌تنفیذ شد.

ساخت تجهیزات از برندهای معتبر جهانی

به گفته صفری، شرایط آن روزها به گونه‌ای بود که سرمایه‌گذار به سرعت توانست با شرکت‌های معتبر و برندهای جهانی قرارداد ساخت تجهیزات اصلی را امضا کند. تجهیزات غول آسایی از جمله مدار آسیا، مدار خردایش، مدار فلوتاسیون، موتور آسیا، به سرعت و با دقت بالا سفارش داده شدند. در این میان شرکت‌های ایرانی نیز همراه شرکای خارجی وارد قراردادهای ساخت شدند و به این صورت همزمان با دوره باطله ‌برداری از معدن، مراحل ساخت تجهیزات اصلی در نقاط مختلف دنیا و همچنین داخل کشور انجام شد. صفری تاکید می‌کند: در حال حاضر تمامی ‌آن تجهیزات وارد سایت کارخانه شده‌اند یا در حال فرآیند ورود به سایت مجتمع هستند.

حمل غول‌های پروژه

یکی از نکات مورد توجه تجهیزات اصلی کارخانه، مدت زمانی است که صرف حمل آنها از بنادر جنوبی به دامنه کوه مهدی‌آباد شد به طوری که انتقال برخی غول‌های پروژه همچون مدار آسیا ماه‌ها به طول انجامید تا به محل سایت برسد. البته یکی از چالش‌ها این بود که ارتفاع محموله بیش از ارتفاع کابل‌های دکل برق فشار قوی منطقه بود که این امر با همکاری اداره برق منطقه‌ای انجام شد و کارشناسان اداره برق،‌ پس از خواباندن موقت کابل‌های برق روی زمین، امکان عبور تریلی حامل تجهیزات را فراهم می‌کردند.

ساختاری چابک برای پروژه یک میلیارد دلاری

از سوی دیگر نکته‌ای که جلب توجه می‌کند ساختار چابک تیم مجتمع و سرمایه گذار است. به عبارتی ارزش سرمایه‌گذاری یک میلیارد دلاری، زمانی برجسته‌تر می‌شود که ساختار نیروی انسانی مجتمع مورد بررسی قرار گیرد. در حال حاضر تیم ۴۰ نفری مجتمع (به عنوان ناظر و از طرف ایمیدرو) در حال همکاری با کنسرسیوم سرمایه‌گذار، مشاوران و سایر پیمانکاران است. از دیگر سو، تعداد نیروی انسانی کنسرسیوم به ۳۸۱ نفر و مشاوران و سایر پیمانکاران به ۸۸نفر می‌رسد که این اعداد،‌ مجموع نیروی انسانی را به ۵۰۹ نفر می‌رساند.

۷۵ میلیون تن باطله‌برداری

کنسرسیوم بخش خصوصی همچنان مشغول برداشت از معدن روی است و از ابتدای سال ۹۶ تاکنون ۷۵میلیون تن باطله‌برداری کرده و اکنون به ماده معدنی رسیده است. طول دهانه معدن به حدود ۷۰۰ متر و به عمق ۱۶۶۵ متر از سطح دریاهای آزاد رسیده و قرار است در طول دوره بهره‌برداری به حداکثر ۱۹۵۰ متر در بخش جنوبی و ۱۳۱۰ در بخش غربی برسد. عمق معدن نیز به ۱۸۳۰ متر خواهد رسید.

اکتشاف در ۲۴۰۰ هکتار

انجام فعالیت‌های اکتشافی، همزمان با اقدامات فوق در معدن، از دیگر برنامه‌های جاری مجتمع محسوب می‌شود. به گفته رئیس معدن، اکتشاف و فرآوری مجتمع، از سال ۹۷ اکتشاف در ۲۴۰۰ هکتار از مجموع مساحت معدن و نواحی مجاور، انجام شده و ۵۰۰هکتار به عنوان مناطق با اولویت بالا مشخص شده‌اند. تا پایان سال قبل، فاز شناسایی و پی جویی به اتمام رسیده و قرار است در انتهای سال‌جاری (۱۴۰۰)، ۱۰۰ هکتار به عنوان هدف نهایی برای اکتشافات تکمیلی تعیین شود. نکته قابل توجه مرتفع بودن معدن مهدی‌آباد است که مدیریت مجتمع با همکاری ایمیدرو، بخشی از فعالیت‌های اکتشافی را با همکاری فدراسیون کوهنوردی انجام داده است. در پایین دست معدن نیز فاز یک توسعه (احداث کارخانه کنسانتره) در حال اجرا است. در این فاز زیرساخت برای فاز دوم نیز انجام شده و به گفته صفری، چنین اقدامی‌سبب تسریع در اجرای فاز دوم (۲۰۰هزار تن کنسانتره روی) می‌شود. فاز سوم که با استفاده از ماده معدنی اکسیده، کنسانتره و در نهایت کاتد روی تولید خواهد کرد، مراحل تست پایلوت را می‌گذراند و قرار است با ظرفیت تولید ۴۰۰هزار تنی، لقب بزرگ‌ترین کارخانه تولید کاتد روی (به روش اکسیده) را در اختیار گیرد. خط انتقال آب مجتمع نیز از محل پساب شهری یزد مراحل پایانی را می‌گذراند. پیشتر تملک زمین‌ها، خرید تجهیزات،‌ حفر کانال و لوله‌گذاری انتقال آب به طول ۹۰کیلومتر از ۱۰۰ کیلومتر، انجام شده است. از دیگر سو هزینه اتصال به برق سراسری برای تامین فاز یک (به میزان ۲۵مگاوات) و همچنین قرارداد ساخت ترانسفورماتورها منعقد و ساخت تجهیزات آغاز شده است.

محیط زیست و تعلیف

مجتمع معدن سرب و روی و باریت مهدی آباد، در عین حال تلاش کرده همزیستی حیات وحش منطقه و صنعت را محقق سازد. به گفته صفری، ساخت آبشخور و تعبیه محلی برای تعلیف حیوانات منطقه، از جمله اقدامات بخش محیط زیست مجتمع است. همچنین طراحی مسیری برای عبور امن حیوانات انجام شده و مجتمع آماده همکاری و سرمایه‌گذاری برای اجرای پروژه فنس‌کشی جاده پایین دست معدن است. مدیریت مجتمع همزمان با انجام وظایف و فعالیت‌ها، ارتقای جایگاه نیروی انسانی را هم به پیش می‌برد. صفری اظهار کرد: علاوه بر تقویم آموزشی، برنامه‌ای هم برای کتاب‌خوانی برگزار می‌کند به طوری که هر فردی، کتابی را انتخاب می‌کند و پس از مطالعه، به صورت عمومی‌ آن را ( در قالب فایل پاور پوینت) برای سایر همکاران ارائه می‌کند. صفری این اقدام را در راستای افزایش مطالعه و ارتقای «توان ارائه دانش» کارکنان می‌داند و بر آن تاکید دارد. وی می‌گوید: در جایی که پروژه‌ای عظیم در حال اجراست و تاکنون معادل ۱۵۳ میلیون دلار در آن سرمایه‌گذاری شده، باید پرسنل نیز از مطالعه و دانش روز بی‌بهره نمانند و توان خود را برای ارائه و انتقال دانش افزایش دهند.

پروژه معدن مهدی‌آباد در همین حال انتقال دانش را به عنوان الگویی نوین در پیش گرفته و تمامی ‌اقدامات و فعالیت‌های انجام شده از روزهای نخستین را گردآوری می‌کند. نصب دورربین‌های تایم‌لپس در نقاط مختلف مجتمع، یکی از نمادهای بارز برای به تصویر کشیدن اقدامات انجام شده در جهت انتقال دانش است.