سهم اندکی بودجه پژوهشی معدن و صنایع معدنی

معدن 24-مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران، یکی از زیرمجموعه های ایمیدرو (وابسته به وزارت صنعت، معدن و تجارت) به شمار می رود. در گفت و گوی «معدن 24» با مهندس مجید وفایی فرد، رئیس این مرکز مسائل مرتبط با حوزه پژوهش و تحقیق حوزه فرآوری معدنی را مورد بررسی و کند و کاو قرار دادیم.

وفایی فرد که از سال 1397 سرپرست و در ادامه رئیس مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران شده، فوق لیسانس رشته معدن با گرایش فرآوری مواد معدنی دارد.

*در ابتدای سال جاری مقام معظم رهبری ضمن نامگذاری امسال به عنوان سال جهش تولید، بر این موضوع تاکید کردند که حرکتی در تولید کشور اتفاق بیفتد که اثر آن در زندگی مردم ملموس و چشمگیر باشد. ایشان همچنین اشاره ای به بحث تحقیق و پژوهش داشته و گفتند اساس تولید، همین تحقیق و پژوهش است.

در ارتباط با فعالیت های شما در مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران و در مجموع ایمیدرو، در ماه های اول سال 1399، سال جهش تولید چگونه شروع شده؟

-در حوزه ای که خودمان فعالیت داریم در بهمن سال 1398 طرح استحصال عناصر نادر خاکی را داشتیم که یک دستاورد بزرگ پژوهشی و توسعه فناوری در حوزه معدن و صنایع معدنی بود. این طرح، طرحی بود که سه، چهار سال در مرکز درگیر آن بودیم و در اواخر سال گذشته با حضور معاون رئیس جمهور، وزیر صنعت، معدن و تجارت و معاونان این وزارتخانه افتتاح شد.

این طرح یک دستاورد خوب و متمایزی در حوزه پژوهش و توسعه فناوری بود و خصوصاً در زمینه عناصر استراتژیک بود که در حوزه های مختلف استفاده می شوند و به نوعی بی نیازی به ورادات و توسعه صنایع داخلی را به دنبال دارد.

در سال جدید، ما همچنان فعالیت های پژوهشی خودمان را انجام می دهیم. پژوهش و توسعه فناوری یکی از ارزان ترین راهکارها برای توسعه تکنولوژی و جهش تولید و ایجاد اشتغال است.

صنعت ما اگر وابسته به خارج از کشور باشد به طور طبیعی به جایگاه شایسته و بایسته خودش نمی رسد و این امر هم از نظر تحقیق و توسعه حاصل می شود.

ما اگر بخواهیم فرآیند تولید را بهبود بدهیم یا تولید را شروع کنیم در هر صورت عامل اصلی تحقیق و توسعه است و تا زمانی که به این حوزه توجه نشود پیشرفت نخواهیم داشت. چرا تحقیق و توسعه، زیربنا بوده و امور دیگر روبنا هستند. تا زمانی که به تحقیق و توسعه توجه نشود عملاً نمی توانیم به اهداف مورد نظر در معدن و صنایع معدنی برسیم.

*همچنین مقام معظم رهبری به فعالیت های دانش بنیان اشاره کردند و این که از جوانام استفاده شود. این موضوع را مورد توجه قرار دادند که همکاری و هماهنگی بین دستگاه ها و مجموعه های دانش بنیان ایجاد شود که از این نیرو و توان استفاده شود.

آیا در قالب مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران، توانستید با شرکت های دانش بنیان ارتباط بگیرید که جهش تولید هم اتفاق بیفتد؟

-ما با دانشگاه ها ارتباط ایجاد کردیم و در برخی پروژه های پژوهشی که درگیر آنها هستیم عملاً از ظرفیت دانشگاهی استفاده می کنیم. یک کار بزرگتر که فراتر از مرکز تحقیقات است و در دستور کار ایمیدرو سات، همان مرکز نوآوری است.

مرکز نوآوری ایمیدرو، مقدماتش در سال گذشته آماده شده و ما به عنوان مدیر مرکز تحقیقات، پیشنهاداتی را ارائه کردیم که چگونه می شود از فضای مرکز تحقیقات در بحث نوآوری استفاده شود.

مرکز نوآوری با نگاه حمایت ایده های دانش بنیان است که برنامه ریزی شده و در این مرکز ایده ها پرورش داده می شود و رشد می کند.

همچنین ایمیدرو، جشنواره اینوماین را برگزار می کند. این جشنواره با راهبری ایمیدرو انجام می شود. این جشنواره، جشنواره ای است که همه می توانند ایده های دانش بنیان خودشان را در حوره معدن و صنایع معدنی ثبت کنند و وارد فرآیند مربوطه شوند.

دفتر مرکز نوآوری در محدوده تجریش و خیابان شریعتی قرار دارد و فضای لازم ایجاد شده تا ایده ها شکل بگیرند و ارتباطات با سرمایه گذاران برقرار شود. بخش خصوصی باید شتاب دهنده تشکیل بدهد و بخش دولتی باید مرکز نوآوری داشته باشد.  چون ایمیدرو، دولتی است که مرکز نوآوری را ایجاد کردیم و مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی هم به عنوان یکی از اعضای راهبری آن، درس سیاستگذاری ها نقش دارد.

این مرکز، کار جدیدی است که در سال 1399 فعالیت آن شروع شده و امیدواریم ایده ها پرورش پیدا کنند و اثر آن در حوزه معادن و صنایع معدنی مشاهده گردد.

*بیش از یک دهه از تاسیس مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران گذشته است. در همین سال 1399 در قالب پروژه هایی که در هفته دولت افتتاح می شود آیا برنامه و پروژه ای در قالب مرکز برای افتتاح دارید؟

-پروژه هایی که افتتاح می شوند بیش تر شکل اجرایی دارد و ما افتتاحیه ای نداریم. ما پروژه هایی در حوزه های طلا، زغال سنگ در حال اجرا داریم و پروژه ای پژوهشی هم با فولاد  مبارکه داشته ایم.

همه اینها پروژه های تحقیقاتی هستند که در مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران در حال انجام است و بخشی از مشتریان ما، بخش خصوصی هستند که کارهای آنها در حال انجام است.

البته پژوهش هایی که انجام می شود زمانبر بوده و به نوعی هزینه بر است ولی یک سال یا دو سال باید یک تحقیق انجام شود و نتیجه آن در بخش صنعت دیده می شود یعنی سود آوری و نمود آن در بخش صنعت و معدن است که آن تحقیق در آنجا به کار گرفته می شود. شاید تصور شود که کارهای پژوهشی نمود ندارد. در حالی که کار پژوهشی، یک کار زیربنایی است و اثر خود را در تولید نشان می دهد.

وقتی که در مورد یک خط فرآوری، کار پژوهشی انجام می دهیم، عملاً باعث افزایش تولید و جهش تولید و ارتقای محصول می شویم.

*آیا مشکلاتی وجود دارد که بخواهند برای پیشبرد برنامه ها و اهدافی که در قالب مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران دارید؟

-متاسفانه یک مشکل کلی که حوزه پژوهش در کشور ما دارد این است که کمتر به پژوهش و توسعه فناوری توجه می شود.  یعنی شاید در صحبت ها گفته می شود که از پژوهش حمایت می کنیم ولی اگر آمار را نگاه کنیم سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی کم است. عملاً آمار دقیقی وجود ندارد ولی از 1.2 درصد گفته اند تا یک درصد و حتی کمتر.

ما حتی اگر یک درصد را اختصاص به پژوهش بدهیم باز نسبت به میانگین های جهانی و کشورهای دیگر، خیلی پایین است. نه حتی کشورهای پیشرفته بلکه همان کشورهایی که در حال توسعه هستند بیش از ما به پژوهش بودجه می دهند و در آن کشورها 4 تا 5 درصد تولید ناخالص به پژوهش و توسعه اختصاص داده می شود.

*به غیر از بحث تخصیص بودجه چه موانع و مشکلات دیگری وجود دارد؟

-وقتی در بخش پژوهش خیلی هزینه نمی کنیم سهم ما از تولید ناخالص ملی و هزینه های پژوهشی کم می شود و بنابراین پروژه های پژوهشی ما همیشه با کمبود و مشکل بودجه مواجه است. در این حوزه ضعف های ساختاری وجود دارد.

*آیا این مرکز استراتژی خاصی دارد برای این که عملکرد مناسبی داشته باشد؟

-ما سند استراتژی داریم و برنامه کوتاه مدت و میان مدت داریم. کاملاً مشخص شده که چه برنامه هایی داریم. حداقل در مرکز این استراتژی را داریم. برنامه هایی در مورد بهینه سازی خطوط فرآوری و کاهش آلایندگی محیطی زیستی داریم.

ما همچنین خدماتی در حوزه آنالیز مواد معدنی ارائه می کنیم و البته الان هم که مازاد بر ظرفیت داشته ایم برون سپاری گرده ایم. ما در سال گذشته بیش از 100 هزار آنالیز مواد معدنی داشتیم.

*به هر حال مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران در قالب برنامه های پنج ساله توسعه تاسیس شده و اینقدر اهمیت داشته که در این چارچوب مطرح شده. به غیر از این نکاتی که مطرح کردید آیا اهداف خاص و مشخص دیگری هم دارید برای سال 1399؟

-با توجه به امکانات و تجهیزاتی که در سال های گذشته ایجاد شده است این مرکز به طور تخصصی در بخش فرآوری معدن فعالیت تشکیل شد تا صنعت فرآوری را جلو ببریم و در این بخش موثر باشیم. امروزه خیلی از تست هایی که قبلا در کشور انجام نمی شده، مثل مطالعات فرآوری خاص و پایلوت های فرآور، ما الان انجام می دهیم.

صنعت فرآوری معدن نیاز به چنین مرکزی داشت و حتی بیش تر هم دارد. بنابراین می شود گفت که بخش عمده ای از اهدافی که مرکز داشته تحقق پیدا کرده است. به طور خاص فعالیت های مرکز در چند سال اخیر زیاد شده ولی قطعاً ظرفیت بیشتری وجود دارد و اگر نگاه ویژه ای وجود داشته باشد و بودجه بیش تری داده شود، اقدامات زیادی می توان انجام داد.

ما نمی گوییم بودجه اضافه شود که صرف افزایش حقوق شود. در این حوزه باید پروژه های پژوهشی بزرگ و قوی تعریف شود، قطعاً از ظرفیت هایی که در مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران، وجود دارد بیش تر می توان استفاده کرد.