تقسیم بندی خاص عناصر در ایران و غفلت از فلزات استراتژیک و عناصر نادر خاکی

مدیر مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی گفت: تقسیم بندی خاص عناصر در ایران به دو دسته آهنی و غیرآهنی، سبب غفلت از فلزات استراتژیک و عناصر نادر خاکی شده است؛ غفلتی که سبب می شود تا در عناصری که آینده تکنولوژی جهان را می سازند، عقب بمانیم.

دکتر “مجید وفایی فرد” در گفت وگو با خبرنگار سایت خبری تحلیلی معدن ۲۴ افزود: در حالی که در جهان تقسیم بندی کانی های فلزی و غیرفلزی را شاهدیم، اما در ایران با توجه به اهمیت فولاد و سنگ آهن، شاهد تقسیم‌بندی فلزات آهنی و غیر آهنی هستیم.

وی معتقد است: این نوع خاص از تقسیم بندی که در کشورمان رایج است، سبب شده تا به سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی و کانی‌های غیر‌فلزی کمتر بها داده و توجه کمی به آنها انجام شود.

وفایی فرد خاطر نشان کرد: فلزات غیر آهنی شامل فلزاتی نظیر طلا، مس، سرب، روی، نقره و غیره هستند که بسیار ارزشمند بوده و کشورمان در بسیاری از آنها مزیت نسبی دارد.

وی گفت: با وجود اهمیت بالای فولاد در کشورمان، اما این فلزات نباید مورد غفلت واقع شوند، زیرا به خصوص در حوزه سرب و روی صاحب رتبه های جهانی بوده و معادن و ظرفیت های بزرگی همچون سایت مهدی آباد را در اختیار داریم.

مدیر مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران ادامه داد: در این دهه اخیر ایمیدرو معدن طلای زرشوران را راه‌اندازی کرده است که این فلز در مباحث اقتصادی و به ویژه پشتوانه پول ملی اهمیت بالایی دارد.

وی اظهار داشت: تقسیم بندی رایج شده در ایران سبب شده تا غفلت از فلزات استراتژیک و همچنین عناصر نادر خاکی را نیز شاهد باشیم، به طوری که به دلیل هزینه بر بودن تحقیقات آنها، کمتر در این زمینه‌ها کار شده است.

وفایی فردگفت: در اینجا وظیفه سازمان های توسعه ای است که ریسک تحقیقات آنها را بپذیرند و سپس، بهره‌برداری از آنها را به بخش خصوصی واگذار کنند.

وی در عین حال خاطرنشان کرد: ایمیدرو در زمینه عناصر نادر خاکی به تعریف طرح پرداخته و بهمن ماه سال گذشته پایلوت نیمه صنعتی آن در مراسمی با حضور معاون رئیس جمهوری و وزیر صمت و معاونانشان افتتاح شد؛ طرحی که دستیابی به دانش فنی استحصال آن در مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی به انجام رسیده بود.

مدیر مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی تاکید کرد: نظیر چنین کاری باید برای عناصر استراتژیک نظیر وانادیوم، ژرمانیوم و لیتیم و… که بشریت در  آینده نیاز زیادی به آنها دارد، انجام شود.

این مسئول اضافه کرد: خودروهای برقی و هیبریدی، کاتالیستها،نیمه هادی ها و فناوری های هایتک، از جمله زمینه هایی هستند که عناصر استراتژیک یاد شده پایه و اساس توسعه آنها را تشکیل می‌دهد.

وی گفت: در حالی که در مس، سرب، روی، طلا و نقره در کشورمان مزیت نسبی داریم، اما در زمینه اکتشافات آنها کار کمی انجام شده و معادنی که فعال کرده ایم نیز اندک بوده است.

وفایی‌فرد اظهار داشت: با این حال در سال های گذشته ایمیدرو و  شرکت ملی مس اکتشافات گسترده‌ای در این حوزه به انجام رسانده، اما همچنان در موضوع ذخایر استراتژیک ضعف داریم، زیرا آنها معمولاً محصولات جانبی فراوری عناصر دیگر هستند.

وی یادآور شد: به طور مثال وانادیوم در سرباره های موجود در فرآیند فولاد تجمع پیدا می کند و به همین دلیل، عیار پایینی در ذخایر معدنی و سطحی دارد.

مدیر مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی تصریح کرد: به دلیل همه موارد یادشده، موضوع فناوری و تکنولوژی استحصال این عناصر بسیار اهمیت می یابد، این در حالی است که گاهی اوقات مسائل سیاسی جهانی قیمت های آنها را تا چندین برابر افزایش می‌دهد.

این مسئول تاکید کرد: بر این اساس، از نظر استراتژیکی هم که شده، باید فرآیند فرآوری آنها در کشور راه‌اندازی شود که نیازمند تحقیقات گسترده بوده و شناسایی ظرفیت ها و دستیابی به فناوری ها و تکنولوژی فرآوری آنها نیازمند عزم ملی است.

وی خاطرنشان‌کرد: مراکز تحقیقاتی همچون مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران، آماده اجرای چنین پروژه هایی است، اما سرمایه‌بر و هزینه‌بر است و باید بودجه مشخصی به آنها تخصیص یابد، هر چند از نظر نیروی انسانی و سخت‌افزاری نیز مشکلی برای تحقیق و توسعه آنها وجود ندارد.

وفایی‌فرد یادآوری کرد: در زمینه عناصر نادر خاکی، ایمیدرو سرمایه‌گذاری‌های نسبتاً خوبی انجام داده، اما عناصر استراتژیک نیازمند سرمایه‌گذاری های ویژه ای است، در این زمینه باید اتاق فکر بالادستی شکل گرفته، فرماندهی عملیات مشخص شود تا بتوان برای اکتشاف و به ه برداری، فرآوری و استحصال آنها برنامه‌ریزی کرد.

وی گفت: مرحله بعد، موضوع استفاده از این عناصر است که از جمله در حوزه هایی همچون کاتالیست ها، سنسورها، صنایع های‌تک، صنایع پایین دستی، نیمه هادی‌ها، باتری خودروهای برقی و هیبریدی و غیره قابل استفاده هستند؛ صنایعی که برای آینده بشر به‌شدت حیاتی بوده و همچنین ارزش افزوده بالایی دارند و بعبارتی در قلمرو فن آوریهای آینده اند.

** لزوم حرکت به سمت منابع غیر بوکسیتی برای تهیه آلومینا

مدیر مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی در ادامه به آلومینیوم به عنوان یکی دیگر از زیر مجموعه های فلزات غیر آهنی اشاره کرد و گفت: ضعف اصلی ما در تولید این فلز، در تامین پودر آلومینا است، زیرا فقط بخشی ازبوکسیت در داخل کشور تامین شده و  باقی‌مانده آن از خارج کشور وارد می شود.

وی بیان داشت: هرچند در پایین‌دست این صنعت، سرمایه گذاری خوبی انجام شده، اما یکی از راهکارهای تامین ماده اولیه پودر آلومینا، حرکت به سمت منابع غیر بوکسیتی نظیر آلونیت است؛ عنصری که استحصال آن هزینه بر بوده و فناوری بالایی نیاز دارد.

وفایی فردخاطرنشان کرد: اخیراً ایمیدرو طرحی را با قرارگاه خاتم الانبیا در استفاده از ماده نفلین آغاز کرده که جزو منابع اصلی تولید آلومینا است.

وی تاکید کرد: در زمینه آلونیت، ذخایر زیادی از قزوین گرفته تا غرب کشور وجود دارد، اما فناوری لازم برای استحصال آن را در اختیار نداریم، در این زمینه نیازمند تحقیقات بیشتر هستیم و اگر بودجه حمایتی به آن تخصیص یابد، به راحتی در این زمینه نیز جای کار وجود دارد.ضمن آنکه محصول جانبی فرآیند تولید در الونیت سیلیس و کودهای شیمیایی پتاسیک و…  است که اخیرا با افزایش قیمتهای چندین برابری مواجه شده و بالتبع موازنه اقتصادی طرح را متاثر خواهد کرد.

این مسئول در پایان به قلع به عنوان یکی دیگر از فلزات مهم غیر آهنی اشاره کرد و گفت: هرچند ذخایر بزرگی قلع در کشور در اختیار نداریم، اما در فرآوری آن نیز مشکلی نداشته و دانش فنی و استحصال آن دست یافتنی است.