هشدار برای فرونشست زمین و اتمام ذخایر معدنی در کشور

رضا جدیدی اظهار داشت: سازمان زمین‌شناسی به عنوان دیده‌بان آینده با شناخت از سرزمین و تغییر اقلیم، مسائلی را پیش‌بینی می‌کند و نسبت به بروز بحران‌ها هشدار می‌دهد که فرونشست زمین یکی از مهم‌ترین آن‌ها است. پدیده فرونشست، پایین رفتن تدریجی سطح زمین است که دلیل اصلی آن برداشت بی‌رویه از سفره‌های آبی زیر‌ زمینی است.

جدیدی افزود: فرونشست زمین جزو بخش‌هایی بود که سازمان زمین‌شناسی از ابتدای دهه ۸۰ به طور رسمی و با مستنداتی کامل درباره آن به نظام برنامه‌ریزی کشور و مسئولان آن زمان هشدار داد که در حال ظهور به‌صورت جدی است.

این کارشناس زمین‌شناسی با بیان این‌که پدیده فرونشست از چند دهه گذشته در کشور ما آغاز شده است، اضافه کرد: سازمان زمین‌شناسی در دهه ۸۰ این موضوع را به طور رسمی اعلام کرد اما نظام برنامه‌ریزی آن موقع این موضوع را جدی تلقی نکرد و به‌دنبال پاک کردن صورت مساله بود و حتی این موضوع مطرح شد که این معضل چه ارتباطی به سازمان زمین‌شناسی دارد.

جدیدی با اشاره به این‌که امروز سازمان زمین‌شناسی محور مطالعات فرونشست قرار گرفته و این موضوع در هیات وزیران هم با توجه به مسئله خاص اصفهان مطرح شده است، بیان کرد: ما با توجه به پایش مخاطرات طبیعی و زمین‌شناسی در دو بخش به نظام برنامه‌ریزی کشور هشدار جدی دادیم که شامل «فرونشست زمین، تغییر اقلیم و گرد و غبار» و «رو به اتمام بودن ذخایر معدنی به ویژه سنگ‌آهن با روند اکتشاف فعلی» است.

وی با تاکید بر این‌که فرونشست زمین، تغییر اقلیم و گرد و غبار مخاطراتی است که با زندگی مردم ارتباط دارد و مشکلاتی را برای آن‌ها ایجاد می‌کند، افزود: لازم است که راه‌های مناسب برای انجام طرح‌های پایشی و مهار این پدیده‌ها در کشور هموار شود.

جدیدی با بیان این‌که سازمان زمین‌شناسی در بخش منشایابی و پایش مخاطرات طبیعی فعالیت می‌کند، تصریح کرد: کار ما مهار و کنترل پدیده‌ها نیست بلکه نسبت به بروز آن‌ها هشدار می‌دهیم، به پایش و منشایابی می‌پردازیم و نسخه‌هایی برای مهار آن‌ها ارائه می‌کنیم.

وی ادامه داد: زمانی که سازمان زمین‌شناسی اعلام می‌کند پدیده فرونشست ناشی از برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی است در واقع لزوم تعادل بخشی بین منابع و مصارف آب را مطرح کردیم و در این بخش دستگاه‌های اجرایی دیگر کشور باید وارد کار شوند.

این کارشناس هم‌چنین با اشاره به محدود بودن ذخایر معدنی کشور در تامین مواد اولیه مورد نیاز صنایع به ویژه معدنی، تاکید کرد: ما در این زمینه در اواخر دهه ۹۰ یعنی از سال ۹۷ هشدار جدی دادیم که ذخایر معدنی مانند سنگ‌آهن با روند اکتشاف موجود رو به اتمام است.

وی توضیح داد: ما از لحاظ معدنی انتظار رخدادهای مناسب را در کشور داریم اما زمانی به این هدف می‌رسیم که مطالعات و اکتشافات کامل، عمقی و هدفمند انجام شود در حالی‌ که تاکنون اکتشافات معدنی به دلیل نبود اکتشاف یکپارچه و سیاست‌گذاری واحد کامل نبوده است و در این زمینه در حال ضربه خوردن جدی هستیم.

ذخایر سنگ آهن تا ۱۲ سال آینده رو به اتمام است

جدیدی اضافه کرد: با توجه به پیش‌بینی سازمان زمین‌شناسی، ذخایر سنگ‌آهن کشور با همین روند اکتشاف و برنامه‌ریزی و منابع مالی که هزینه می‌شود، ۱۰ تا ۱۲ سال آینده رو به اتمام است.

وی ذخایر معدنی بوکسیت (ماده اولیه آلومینیوم) را برای هشت تا ۱۰ و مس را برای ۱۲ تا ۱۵ سال آینده تخمین زد و بیان کرد: درباره سرب و روی اگر طرح معدن مهدی‌آباد (در یزد) به نتیجه برسد ذخیره مناسبی در این زمینه پیدا می‌کنیم و می‌توانیم سال‌های بیشتر دوام بیاریم اما اگر این اتفاق نیفتد ذخایر سرب و روی ۱۰ تا ۱۲ سال آینده رو به اتمام است.

وی با تاکید بر ضرورت اجرای طرح اکتشاف ذخایر معدنی با استفاده از فناوری‌های جدید و مشارکت بخش خصوصی، افزود: طرح‌هایی در این زمینه در دست پیگیری و اجراست و به‌ تازگی در تفاهم‌نامه‌ای با شرکت فولاد مبارکه اصفهان مقرر شد طرح ژئوفیزیک هوابرد در پهنه یک‌صد هزار کیلومتر مربع با هدف اکتشافات جدید ذخایر معدنی به ویژه سنگ آهن با مشارکت این بخش انجام شود.

ژئوفیزیک هوایی یکی از روش‌های مورد استفاده در نقشه‌برداری از دگرسانی‌ها و تغییرات فیزیکی زمین است که توسط هواپیما یا بالگرد انجام می‌شود و دارای صحت و دقت بالایی است؛ از نتایج مطالعات ژئوفیزیک هوایی برای مسائلی از جمله اکتشافات ذخایر معدنی استفاده می‌شود.

مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی سازمان زمین‌شناسی با تاکید بر این‌که ما فرصتی برای آزمون و خطا نداریم زیرا ممکن است این مسائل به مرحله فاجعه برسد، افزود: مخاطرات طبیعی، زندگی شهری و محیط زیست انسانی را تحت تاثیر قرار می دهد و محدود بودن ذخایر معدنی، مباحثی مانند اقتصاد، اشتغال و بحران‌های ناشی از کمبود مواد اولیه را در بر می‌گیرد.

جدیدی با اشاره به اینکه طرح پایش فرونشست از سه سال گذشته به طور جدی در استان اصفهان انجام و به تولید اطلاعات پایه، نقشه محیط‌های مختلف تراکنش فرونشست در شهرها و دشت‌ها منجر شده است، تصزیح کرد: این مطالعات باید به طور مستمر و با دقت بیشتر انجام شود از طرفی برنامه‌های مهار این پدیده نیز به استان اصفهان پیشنهاد شده که برخی از آن‌ها در حال اجرا و تعدادی نیز مسکوت مانده است.

در طرح‌های انتقال آب به‌طور مستقیم از زمین‌شناسی استعلام نشد

معاون برنامه‌ریزی سازمان زمین‌شناسی کشور در پاسخ به این‌که آیا در طرح‌های مهم انتقال آب از نظرات کارشناسی این سازمان به طور مستقیم استفاده شد، توضیح داد: انتقال آب بحث پیچیده، چند وجهی و بین‌دستگاهی است و به طور کلی در طرح‌های مهم این‌چنینی از اطلاعات پایه زمین‌شناسی به‌صورت غیر‌مستقیم استفاده می‌شود و طرح زیرساختی نداریم که از اطلاعات پایه زمین‌شناسی در آن استفاده نشود.

جدیدی با بیان اینکه در طرح‌های انتقال آب مانند حوضه آب‌ریز زاینده‌رود به‌طور مستقیم از سازمان زمین شناسی استعلام نشده است، افزود: نگاه و تحلیل‌های ما در سالیان اخیر نسبت به سه یا چهار دهه پیش با توجه به تجهیز سازمان به ابزار پیشرفته متفاوت است و اصرار داریم در بحث زیرساختی و شریان‌های حیاتی کشور از تحلیل‌های به روز و کارشناسی جدید سازمان زمین شناسی استفاده شود.

وی با اشاره به تولید حدود ۳۹۰ لایه اطلاعاتی در کشور در قالب ۹۴ عنوان نقشه مختلف توسط سازمان زمین‌شناسی، اضافه کرد: استفاده از نتایج تحلیل‌ها و تلفیق اطلاعات زمین‌شناسی در اجرای طرح‌های بزرگ زیرساختی کشور ضروری است.

بر اساس گزارشی از ایرنا، معاون برنامه‌ریزی سازمان زمین‌شناسی با بیان این‌که وقتی یک بحران اتفاق می‌افتد به ما مراجعه می‌شود، تصریح کرد: لازم است قبل از آنکه بحرانی اتفاق بیفتد با دانش بیشتر و از دید بالاتر با استفاده از ظرفیت وجود به عارضه‌یابی و پیشگیری از بحران بپردازیم که سازمان زمین‌شناسی آماده ارائه نظرات کارشناسی خود در این زمینه است.

بر اساس تعریف یونسکو، فرونشست شامل فرو ریزش یا نشست سطح زمین است که به علت‌های متفاوتی در مقیاس بزرگ روی می‌دهد؛ به طور معمول این اصطلاح به حرکت قائم رو به پایین سطح زمین که می‌تواند با بردار اندک افقی همراه باشد، گفته می‌شود و مهمترین علت آن بهره‌برداری غیر اصولی و بیش از حد از تغذیه آبخوان است.

خسارت ناشی از فرونشست زمین شامل تخریب سفره‌های آب زیرزمینی و عدم امکان ذخیره طبیعی آب در آبخوان، تغییر شکل شبکه آبراهه‌ها،  آسیب به شریان‌های حیاتی (پل ها، راه ها، خطوط راه آهن و مجاری فاضلاب‌ها)، خسارت به سازه‌های شهری و مسکونی، خرابی پوشش چاه‌ها، خسارت جدی و جبران ناشدنی به نواحی صنعتی و کشاورزی و ایجاد شکاف در زمین است.