امکان دسترسی و تولید داده های مختلف با دقت بالا، مهم ترین اختلاف بین اکتشاف مواد معدنی در ایران و جهان

معدن ۲۴:با توجه به شرایط اقتصادی کشور و رکود حاکم بر بخش های غیر معدنی، شاهد افزایش میزان حجم سرمایه گذاری در بخش معدن و بخصوص در بخش اکتشاف مواد معدنی طی سال های اخیر و بخصوص در سال ۱۴۰۰ بودیم. با توجه به مشاهدات بنده میزان نرخ افزایش حجم عملیات اکتشافی در بخش خصوصی نسبت به سال های پیشین نیز بیش از بخش دولتی بوده است. میزان حفریات قابل توجهی را در مناطق مختلف کشور را شاهد بودیم. تعداد کارشناسانی که در عملیات اکتشافی بکار گرفته شدند نیز افزایش یافته و در بسیاری از عملیات صحرایی با کمبود کارشناس جهت شرکت در عملیات صحرایی روبرو بوده ایم.

به دلیل نبود لایه های اطلاعاتی جدید و لایه های اطلاعاتی با دقت بالاتر جهت افزایش تفکیک پذیری و شناسایی مناطق آنومال جدید نسبت به سال های گذشته، تنها از لایه هایی اطلاعاتی متعارف موجود استفاده می گردد، لذا شاهد تحول خاصی در سال ۱۴۰۰ نبودیم و تنها رشد کمی فعالیت های اکتشافی را شاهدیم.

یکی از مشکلاتی که برای بنده شاخص بوده است، ضعف دستگاه های نظارتی در پروژه های اکتشافی بوده است. نبود کارشناسان با تجربه و استفاده از کارشناسانی که در برخی موارد حتی با الفبای عملیات اکتشافی آشنا نیستند می ‌توانسته باعث افت شدید کیفی عملیات اکتشافی باشد. یکی از مهمترین بخش ‌های اکتشاف برداشت نمونه ‌های مختلف و آنالیز شیمیایی آنها است. طی سال ‌های اخیر شاهد احداث واحدهای مختلف آزمایشگاهی هستیم. ولی عملاً هیچ کنترلی روی عملکرد آزمایشگا ‌های جدید و قدیم نیست. تضمین کارکرد درست آزمایشگاه و ارائه پاسخ صحیح مستلزم نظارت در کلیه مراحل آزمایشگاه از قبیل خردایش، نرمایش، انحلال، خوانش، پردازش و ارائه نتایج است که متاسفانه در اکثر موارد در هیچ یک از آزمایشگاه ‌ها توسط هیچ ‌ یک از کارفرماهای بخش خصوصی و دولتی بدرستی انجام نمی ‌شود. محدودیت تهیه نمونه ‌های استاندارد CRM و RM نیز از مهمترین مشکلات کنترل کیفی و نظارت بر عملکرد آزمایشگاه ‌ها در سطح کشور بوده است.

در سال ۱۴۰۰ شاهد حجم بالایی از حفریات اکتشافی از جمله مغزه ‌گیری، هم در بخش دولتی و هم در بخش خصوصی بودیم. در این زمینه شاهد ورود دستگاه ‌های حفاری هیدرولیکی با توان حفر بالا در بخش اکتشاف بودیم. حتی در بخش صنایع معدنی شاهد تلاش ‌های خوبی برای ساخت دستگاه ‌های حفاری مکانیکی و هیدرولیکی با توانایی ‌های مختلف بودیم که در صورت حمایت متولیان بخش ‌های اکتشافی کشور در بخش دولتی و حتی خصوص در این مورد، می ‌تواند شاهد دورنمای روشنی برای توسعه ساخت این دستگاه ‌ها در کشور طی سال ‌های آینده باشیم.

به دلیل مشکل استفاده از تکنیک ‌های مطالعاتی پیشرفته در علوم زمین مانند مطالعات ایزوتوپی، فلویداینکلوژن، SEM و …. در داخل کشور به دلیل مشکلات ناشی از تحریم ‌ها جهت خرید این دستگاه ‌ها و تجهیزات مربوطه و استفاده از خدمات پس از فروش این تجهیزات در کشور و همچنین مشکل ارسال نمونه ‌های مربوطه به خارج از کشور، امکان استفاده از این تکنیک ‌ها به خوبی میسر نیست. عدم دسترسی به این مطالعات تصمیم ‌گیری در بسیاری از پروژه ‌های اکتشافی را با مشکل روبرو کرده و نبود چنین داده ‌هایی ما را از استفاده کردن از دانش روز دنیا در شناسایی کانسارهای مختلف محروم کرده است.

در زمینه تربیت کارشناسان علوم زمین در دانشگاه ‌های کشور، اعم از دولتی و غیر دولتی نیز با چالش ‌های بسیاری مواجه هستیم. در اکثر موارد دانش آموختگان و فارغ التحصیلان به دلیل نبود تجهیزات آزمایشگاهی مناسب، امکانات آموزشی و بودجه کافی در دانشگاه ‌ها دارای دانش فنی لازم جهت ورود به کارهای اجرایی کشور نیستند.

صرفنظر از مشکلات طراحی و اجرای پروژه ‌های اکتشافی، یکی از مهمترین معضلات بخش معدنکاری در سال های اخیر، مشکلات و محدودیت ‌های ناشی از ارگان ‌های محیط زیستی و منابع طبیعی است. به دلیل عدم شناخت این ارگان ‌ها از عملیات اکتشافی و نداشتن قوانین و راهکارهای مناسب، شاهد توقف عملیات اکتشافی در بسیاری از مناطق مستعد معدنی هستیم. خروج از این محدودیت ‌ها نیازمند تدوین قوانین و دستوالعمل ‌های اجرایی جهت توسعه معدنکاری به همراه در نظر گرفتن الزامات زیست محیطی به منظور کاهش میزان تخریب محیط زیست و چگونگی ترمیم عوارض حاصل از این عملیات در طبیعت است.

انتظارات و پیش بینی شما از وضعیت در سال ۱۴۰۱

با توجه به سیاست ‌های مدیران بخش اکتشاف در بخش ‌های مختلف، شاهد افزایش تمایل مدیران به استفاده از تجهیزات جدید در بحث اکتشاف هستیم. نمونه این سیاست ‌ها استفاده از پهپاها در شناسایی مناطق مستعد است. بحث کاربرد مغناطیس سنجی توسط پهپاد برای سال ۱۴۰۱ در دستورکار بسیاری از بخش ‌های دولتی و خصوصی قرار دارد. حتی تفکر استفاده از سنجنده ‌های مولتی اسپکترال و هایپر اسپکترال نیز در بخش ‌هایی از اکتشاف کشور به گوش می ‌رسد. ولی به دلیل محدودیت حاصل از تحریم ‌ها، خرید و تهیه این تجهیزات با مشکل و هزینه بسیار بیشتری روبرو است.

طی سال ‌های اخیر، بحث اکتشاف کانسارهای پنهان در محافل معدنی همواره مطرح بوده است ولی تا کنون اقدمات عملی و قابل توجه در این راستا را شاهد نبودیم و امیدواریم در سال ۱۴۰۱ استفاده از روش ‌های نوین اکتشافی و بومی ‌سازی آنها در دستورکار بخش ‌های دولتی و خصوصی قرار گیرد.

با توجه به حجم بالای حفریات گمانه ‌های اکتشافی در سال گذشته، در سال ۱۴۰۱ نیز متراژ قابل توجهی برای حفریات اکتشافی را شاهد خواهیم بود. یکی از موارد مترتب به این حجم بالا، بحث لاگینگ و ثبت اطلاعات مغزه ‌های بدست آمده از این حفریات با یک استاندارد مشخص است. استفاده از تجهیزات دارای فن ‌آوری پیشرفته مانند تجهیزات اسکن مغزه (CoreScan System)، به راحتی امکان ثبت تمامی جزئیات مغزه ‌های حفاری (که با این همه هزینه بدست آمده است) میسر می ‌گردد. استفاده از این تکنولوژی که در صنایع نفت دارای پیشینه زیادی است در بخش معدن نیز در دستورکار برخی بخش ‌های اکتشاف مانند شرکت مس قرار گرفته است که با عملیاتی شدن آن می ‌توان شاهد افزایش دقت و سرعت استخراج اطلاعاتی بود که در امروزه غیر قابل دسترسی است.

یکی از مهمترین مشکلات ارائه خدمات مهندسی معدنی در زمینه اکتشاف نبود تعرفه ‌های قیمتی مناسب است. طی پی ‌گیری ‌های انجام شده در کانون مهندسین مشاور، امید است بعد از سال ‌ها با حمایت برخی مدیران دولتی، موفق به تصویب تعرفه ‌های قیمت خدمات مهندسی معدن شوند تا ارائه خدمات مهندسین مشاور در پروژه ‌های اکتشافی با نزدیک شدن به قیمت واقعی از کیفیت مناسب ‌تری برخوردار شوند. از طرفی طی سال گذشته شاهد مباحثی در رابطه با حمایت از شرکت ‌های مهندسی مشاور معدنی و اعطای تسهیلات مالی جهت خرید تجهیزات و سایر ملزومات بودیم که در صورت اجرایی شدن این موارد در سال ۱۴۰۱، محتمل است باعث ارتقاء و جهشی در ارائه خدمات مهندسی در امر اکتشاف باشد.

اختلاف معیارهای اکتشافی در ایران با مقیاس جهانی

در کشورهای توسعه یافته در زمینه معدنکاری، شاهد ارتباط بسیار خوبی بین مراکز آموزشی و صنعت هستیم و برنامه ریزی مراکز آموزشی متناسب با نیازسنجی صنعت است و فارغ ‌التحصیلان در این کشورها با روزآمدترین متدهای اکتشافی آشنایی داشته و به آخرین یافته ‌های علوم زمین دسترسی دارند.

مهمترین اختلاف بین اکتشاف مواد معدنی در ایران و کشورهای توسعه یافته امکان دسترسی و تولید داده ‌های مختلف با دقت بالا است. به طور مثال در اکتشاف کانسارهای پورفیری به جای استفاده از داده ‌های سنجنده استر و … ، با استفاده از سنجنده ‌های هاپیراسپکترال که بر روی پهپاد قابل نصب هستند، با دقت دلخواه داده-های بسیار دقیق قابل تولید است که امروزه در کشورهای غربی به طور گسترده مورد استفاده قرار دارد.

یکی از ویژگی ‌های پروژه ‌های اکتشافی در کشورهای توسعه یافته از نظر معدنی، استفاده از کارشناسان و شرکت ‌های خبره با گرایش ‌های بسیار اختصاصی با تجربه بالا است. این افراد یا شرکت ‌ها با اشراف کامل در اکتشاف کانسارهای خاص مانند کانسارهای پورفیری، ماسیوسولفاید و ….. با داشتن تجربه و پیشینه زیاد، براحتی بخش ‌های تخصصی مربوطه را به پیش می ‌برند و این در حالی است که در ایران کمتر شاهد وجود کارشناسان و شرکت ‌های تخصصی در یک زمینه یا یک تیپ کانساری خاص هستیم.